زهره يا ناهيد دومين سياره منظومه شمسي است و براي اختر‌شناسان باستان به عنوان ستاره صبحگاهي و ستاره شامگاهي شناخته مي‌شد. آن را همچنين به نام الهه عشق و زيبايي نيز مي‌شناسيم. اين سياره نماد ونوس رومي، افروديت يوناني، ايشتر بين‌النهريني، و آناهيد ايراني بوده است. زهره پس از ماه درخشان‌ترين جرم آسمان شب است و به همين دليل گاهي آن را جواهر آسمان مي‌نامند و همچون ماه از ديد ناظران زميني بسته به موقعيتش است. بنابراين گاهي به صورت قرص كامل و گاهي مانند هلال باريك ديده مي‌شود.

 

 

زهره از نظر جرم اندازه چگالي و حجم بسيار به زمين شباهت دارد و هر دو در دوره‌اي يكسان از سحابي اوليه خورشيدي شكل گرفته‌اند. اما زهره قمر ندارد و با اين‌كه زهره و زمين در ابتدا جوي از دي‌اكسيد كربن داشته‌اند، زمين كه نسبت به زهره در فاصله دورتري قرار داشت، فرصت يافت تا مقداري از آن را به فضا بازتاب كند. تا به دماي متعادلي برسد بخار آب ميعان يافته و باران ببارد و اقيانوسي شكل بگيرد.

 

 

اما زهره كه به خورشيد نزديك‌تر است و نور و گرماي بيشتري را دريافت مي‌كند قادر نبوده بخشي از نور و حرارت را به فضا بازتاب دهد. بنابر اين حرارت زير جو ضخيمش به دام افتاده و موجب اثر‌ گلخانه‌اي شديد شد و جو آن به تدريج گرم و گرم‌تر شد و مانع ميعان بخار آب و بارش باران شد.

 

 

بنابراين زهره، امروز هيچ اقيانوسي ندارد و جوي دارد كه فشار آن نود و برابر فشار درياي زمين است. فشار جو زهره، چنان زياد است كه هرگز نمي‌توان در برابر آن دوام آورد. فشاري معادل فشاري كه بر يك غواص در عمق 900 متري دريا ايجاد مي‌شود اين جو پرتراكم مثل آيينه 70 درصد نور خورشيد را بازتاب مي‌كند كه سبب درخشش خيره‌كننده اين سياره، مي‌شود.

 

 

 جو زهره هنوز هم از دي‌اكسيد كربن و هيچ بخار آبي است و ابر‌هايي از قطرات اسيد سولفوريك در آن وجود دارند. دماي آن حدود 482 درجه است كه سرب را در سطح آن ذوب مي‌كند. تقريبا بيش از 85 درصد سطح سياره پر از مواد مذاب و گدازه‌هاي هست كه از اين چشمه‌هاي آتش‌ سرازير مي‌شوند. وجود جو نگهدارنده گرما موجب داغ‌تر شدن زهره نسبت به عطارد عاري از جو شده است. البته افزايش گرماي حاصل از اثر گلخانه‌اي زهره نيز حدي دارد. وقتي سياره به آستانه گرما مي‌رسد، دماي زياد مقدار زيادي از مولكول‌هاي گلخانه‌اي جو را مي‌شكند و دما دوباره تعديل مي‌شود.

 

 

زهره هر 225 روز يكبار به دور مدارش مي‌گردد. اما چرخش آن به دور خودش آن‌قدر كند است كه هر يك روز آن 243 روز زميني طول مي‌كشد. يعني شب و روزش طولاني‌تر از سالش است. افزون بر اين احتمال دارد برخورد جسمي با زاويه تند در زمان پيدايش زهره محورش را در حدود 170 درجه از حالت عمود بر صفحه مقداري متمايل كرده است و جهت چرخش آن برعكس شده است، به طوري كه امروز از شرق به غرب مي‌گردد و خورشيد در سطح آن از غرب طلوع و بر شرق غروب مي‌كند.

 

 

ديدار در جهنم

 

 

تا پيش از ظهور عصر فضا ابر‌هاي چگالي كه زهره را در برگرفته بودند چهره‌‌اش را به صورت توپي مه‌آلود در آورده بودند كه اجازه نمي‌دانند دانشمندان چيزي از عوامل زمين شناختي سطحش را ببينند. تنها راه ديدن زهره به كمك رادار بود كه پرتو آن مي‌تواند از ابر‌ها عبور كند و به سطح برسد و به بيرون بازتاب شود.

 

 

 اختلاف زمان براي بازگشت پرتو بازتاب شده از سطح به منبع نشان‌دهنده ارتفاع عوارض سطحي همچون كوه‌ها و دره‌ها است. سپس اين داده‌ها به رايانه‌اي منتقل شدند كه مي‌توانست نقشه‌اي از ارتفاعات سطح زهره به كمك كم و زياد شدن شدت رنگ‌ها تهيه كند.

 

 

در فاصله سال‌هاي 1990 تا 1994 فضاپيماي نقشه‌برداري ماژلان به دور زهره مي‌گشت و به اين ترتيب چشمان رادارش مي‌توانست تمام سطح سياره را بررسي كند. نقشه‌اي از سطح عوارض سطحي زهره نشان داد كه سطح زهره حدود 300 تا 500 ميليون سال نو شده است كه البته از نظر زمين‌شناختي در مقايسه با سن 5/4 ميليارد ساله منظومه شمسي سطح جواني است. اين كه اين اتفاق چگونه و چرا رخ داده هنوز مورد بحث دانشمندان است.

 

 

 اطلاعات اخير گرانشي يا جاذبه‌اي از سفينه ماژلان نشان مي‌دهد كه قشر بيروني سطح زهره نسبت به گذشته قوي‌تر و ضخيم‌تر شده است. زهره ميدان مغناطيسي ندارد، شايد هم به علت گردش آهسته آن باشد. جريان‌هاي گدازه‌ دشت‌هاي وسيع زهره را از كوه‌ها و مناطق مرتفع پوشانده كه در اثر فعاليت‌هاي زمين‌شناختي تغيير شكل يافته‌اند.

 

 

 بلند‌ترين قله سطح زهره قله مانتيز ماكسول در دشت ايشتار است. اين قله نسبت به سطح مرجع زهره 11 كيلومتر ارتفاع دارد كه بسيار بلند‌تر از ارتفاع قله اورست از سطح دريا است. زهره هم همچون سياره‌‌هاي دگر از خطر برخورد سيارك‌ها و شهاب‌واره‌هاي برگ در امان نبوده است. سطحش پوشيده از دهانه‌هاي برخوردي متعددي است كه به طور تصادفي در جاي جاي زهره پراكنده‌اند.

 

 

اما جو ضخيم آن به سنگ‌هاي كوچك‌تر اجازه ورود نداده و آنها را مي‌سوزاند. بنابراين دهانه‌هايي با قطر كمتر از 2 كيلومتر در سطح آن ديده نمي‌شود. به استثناي جايي كه سنگي بزرگ درست لحظاتي پيش از برخورد تكه‌تكه شده و قطعاتش با سطح برخورد كرده و زنجيره‌هاي از دهانه‌ةاي نزديك به هم را ايجاد كرده‌اند. چيز كه زهره به وفور دارد بيش از صد‌هزار آتشفشان كوچك به همراه صد‌ها آتشفشان بزرگ‌تر و عوارض آتشفشاني نظير Calderaاست. Caldera‌ها دهانه‌هاي بزرگ به قطر 2 كيلومتر هستند و شكل و شمايل و ساختار پيچيده‌اي نسبت به دهانه‌هاي فنجان مانند عادي دارند.

 

 

آنها معمولا بر اثر فوران‌هاي انفجاري فروريزش دهانه آتشفشاني و يا از تركيب دو دهانه كنار هم به وجود مي‌آيند. و در سطح زهره تا صد‌ها كيلومتر پهنا دارند. در حالي كه پهناي Caldera‌‌هاي زميني بيش از چند كيلومتر نيستند. در زهره همچنين رود‌هايي از جريان‌ گدازه‌ تا صد‌ها كيلومتر در زمين‌هاي پست‌تر كشيده شده‌اند. آنها دشت‌هاي وسيعي را به وجود مي‌آورند و تقريبا 85 درصد زهره را با سنگ‌هاي آتشفشاني پوشانده‌اند. يكي از اين رود‌ها طولي معادل 7 هزار كيلومتر دارد يعني فاصله‌اي مستقيم تهران تا پكن (چين).

 

 

كاوش‌هاي فضايي

 

 

در فاصله  سال‌هاي 1961 تا 1984 زهره مركز كاوش‌هاي سياره‌اي روس‌ها بود. آنها در مجموع 30 فضاپيما را به زهره فرستادند و با اين كه هشت فضا‌پيماي نخست حتي نتوانستند از جو زمين هم خارج شوند، ولي دست از تلاش نكشيدند و سرانجام نهمين فضا‌پيما به فاصله 24 هزار كيلومتري زهره نزديك شد. از ماموريت‌هاي موفق روس‌ها مي‌توان به نقشه‌برداري از مدار اشاره كرد اما جالب‌ترين آنها كاوشكر‌هاي ونراي (Venera) بودند كه بر سطح زهره فرود آمدند و تصاويري از محل فرود به زمين مخابره كردند. و پيش از اين كه بر اثر گرما و فشار زهره از كار بيفتند، توانستند خاك زهره را مورد تجزيه و تحليل قرار دهند.

 

 

هر كدام از آنها توانستند تنها يك ساعت در انجام دوام بياورند. پيش از كاوشگر ماژلان دو كاوشگر از سري ماموريت‌هاي پايونير به زهره فرستاده شد. پايونير 12 دور مدار زهره مي‌چرخيد و پس از ورود به مدار در سال 1978 نقشه‌هاي سراسري از ابر‌هاي سياره‌هاي، جو، يون سپهر و همچنين نقشه‌هاي راداري از 93 درصد سطح زهره را به زمين فرستاد. اين فضا‌پيما پس از هشت ماه پس از اتمام سوختش در جو زهره سوخت و از بين رفت.

 

 

پايونير 13 كه در سال 1978 پرتاب شد، ماموريتي چند كاره بود. حامل چهار كاوشگر كه طوري طراحي شده بودند تا از هم جدا شوند و در مكان‌هاي مختلف در دو بخش روز و شب هر دو نيمكره سياره وارد شوند. اين كاوشگر‌ها حامل چندين آزمايش براي اندازه‌گيري تركيبات شيميايي، فشار، چگالي، دماي جو زهره بودند. قرار نبود هيچ يك از آنها پس از برخورد با سطح سياره جان سالم به‌در برند. اما يكي از كاوشگر‌هاي روز پس از برخورد با سطح سياره سالم ماند و تا 67 دقيقه بعد كه باتري‌هايش از كار افتادند، درباره دماي سطح داده‌هايي به زمين فرستاد. كاوشگر اصلي هم به دنبال آنها وارد جو شد. اما چون سپر حفاظتي گرما نداشت در لايه‌هاي بالايي جو سوخت. و پيش از سوختن، داده‌هايي از خصوصيات خارجي‌ترين لايه جو زهره به زمين فرستاد. اين نقشه‌ هم اكنون توسط كاوشگر سازمان فضايي اروپا به نام ونوس اكسپرس ((Venus Expressكه در مدار زهره قرار دارد، همراه با ابزار‌هاي نقشه‌برداري متعدد استفاده مي‌شود.

 

 

خبر تازه اين‌كه ونوس اكسپرس براي اولين بار رعد و برق‌هايي را در سطح زهره كشف كرد كه به مراتب از رعد و برق‌هاي زميني قوي‌تر، ولي بدون آب و باران است. اين پديده زهره را به سيارات زمين، مشتري و زحل كه در همه بار الكتريكي توسط رعد و برق تخليه مي‌شوند، شبيه مي‌سازد). زهره هيچ قمر يا مهتابي ندارد، اما دم يا دنباله‌اي دارد. به تاريخ 8 ژوئن 2004، زهره مستقيما ميان زمين و خورشيد قرار گرفت و به صورت يك لكه بزرگ سياره از برابر صفحه خورشيد گذشت. اين رويداد نادر به نام "گذر زهره" ياد مي‌شود كه آخرين بار در سال 1882 و دفعه بعد در سال 2012 خواهد بود، اما براي دفعه بعد‌تر آن بايد تا سال 2117 منتظر ماند.

 

 

هر چند اين رويداد چندان اهميت علمي ندارد، اما در اين سفر، نيروي جاذبه عجيبي نهفته كه منجمان آماتور را به سوي خود مي‌كشاند. درخشش چشم‌نواز زهره براي هر ناظري دل‌فريب است و گذشتگان ما بي‌خبر از چهره زير پرده زهره آن را الهه زيبايي مي‌دانستند.

 

اما اين دنياي شگفت‌ طبيعتي خشن و افسار‌گسيخته‌اي دارد. زهره همچون جهنمي با دماي 482 درجه است كه در آن باران سولفوريك اسيد مي‌بارد و به جاي رودخانه‌هاي آب در آن جريان‌هايي از گدازه‌ داغ جاري است. حالا در مي‌يابيد كه چرا همه از سفر به مريخ صحبت مي‌كنند اما هيچ‌كس از سفر به زهره صحبت نمي‌كند.

نوشته شده در سه شنبه 4 بهمن 1390برچسب:,ساعت توسط احسان|